Arşivimi karıştırırken bir kupür gözüme çarptı… Haberde, “Rus asıllı ABD vatandaşı Toscha Seidel’e ait olan 308 yıllık bir kemanın New York Triso Müzayede evi tarafından 20 Milyon Dolara satışa çıkarılacağı ve en azından 15-20 milyon Dolar arasında satılmasının beklendiği” anlatılıyordu. “Alt tarafı bir keman….” deyip geçmeyin. Einstein’ın da keman çalmayı bu kemanla öğrendiğinin yer aldığı haberde, kemanın 40 yıldır Lord Byron’un torunu Lady Anne Blunt’ın elinde bulunduğu da belirtiliyordu. Kemanı yapan ünlü yapımcı Stradivarius’ün kemanlarını çok meşhur olduğunu, çok pahalıya satıldığını, örneğin 2006 yılında Christies Müzayede Evi tarafından “Hammer” marka bir Stradavarius kemanın 3.54 Milyon dolara satıldığını, bir başka Stradivairus’u yanlışlıkla kıran ünlü kemancı David Garett’in sadece tamir bedeli olarak 100.000 Euro ödediğini duymuştum. Öte yandan Berlin’deki Müzik Enstrümanları Müzesinde de Stradivarius marka kemanların sergilendiğini ve sadece senfoni veya filarmoni orkestralarında görevli olan seçkin kemancılar tarafından çalındığını da biliyordum. Pekiyi kimdir bu Stradivarius? Nerede ne eğitimi almıştır ki, işitsel ve görsel bakımdan bu kadar aranan kemanlar yapmayı başarmıştır? Bu kemanları imal ederken özel bir yöntem kullanmakta mıdır? Yoksa söylendiği gibi bu bir “sır”mıdır? Bu sorular, normal bir kemanla Stradivarius tarafından imal edilen kemanın farklarını bile ayıramayacak olsam da beni çok ilgilendirdi.
Hayatından kısa kesitler
Kişisel hal sicillerinin tutulmadığı 17. Yüzyılın ortaları ve ikinci yarısında yaşamış olan Stradivarius hakkında ciddi kayıtlar bulabilmek zor… Muhtemelen 1622’de evlenen ve bu tarihten 1644’e kadar olan üç çocuklarının dışında daha sonra doğmuş olan Antonio Stradivarius, veba salgını nedeniyle şehirlerini terk etmiş olan bu anne ve babanın 1644 veya sonrasında doğan oğullarıdır.
Söylenene göre, Stradivarius 12 veya 14 yaşında çıraklıkla işe başlamıştır. Ancak dönemin önemli ustalarından olan Amati’nin mi, yoksa Rugeri’nin mi yanında çıraklık yaptığı tartışmalıdır. Ama, Amati’nin öğrencilerinin imal ettikleri ve Rugeri’nin hiçbir imalatında bulunmayan küçük bir sırt çivisi veya delik, Stradivarius’un kemanlarında bulunduğundan Amati’in çırağı olduğu görüşü ağırlık kazanmıştır. Stradivarius, 1667 ilk karısı Francesca ile evlenmiş ve bu evlilikten 5 çocuğu olmuştur. Francesca’nın 1698’de ölmesi üzerine, 1699 yılında da Antonia Maria ile evlendi ve bu evlilikten de 5 çocuğu oldu.
Keman yapımının doruğa çıktığı yıllar ve keman yapım merkezi
1680’leri geride bıraktığımız yıllarda, Stradivarius sadece Cremone’de değil, yavaş yavaş Avrupa’da sağlam bir yer edinmiş ve itibar kazanmıştı. Daha büyük, daha kalın sesli ve daha az yuvarlak kıvrımlardan uzak kemanlar üretmeye başladı. Örneğin bir bankacı İngiltere kralı II. James’e hediye edilmek üzere bir enstrüman seti sipariş etmişti! Cosimo III’de Medici ikinci kemanını satın aldı. Hele hele ustası Amati’ini ölümünden sonra satışlar ve siparişler patladı! Bu arada sık sık ev değiştirdi ve giderek daha şatafatlı evler almaya başladı. Evlerin çatı katlarını atölye haline getiriyordu. Artık 30.000 ilâ 60.000 Sterlinlik kemanlar yapıp satıyordu. Büyüyen oğullarını da işin içine soktu. Kendisi ise atölyesinden çıkmıyor, devamlı çalışıyordu. Oğulları Francesco ve Omobono devamlı keman yapıyorlar, Oliveria ise mağazayı idare ediyordu. Ürettikleri kemanları da, artık sahte Stradivarius’lara karşı etiketlemeye başlamışlardı. Bu arada Stradivarious da tarzını değiştirdi ve “Long Strad” adı verilen ve daha değişik bir vernik kullandığı büyük kemanlar yaptı. 1700-1725 yılları ünlü yapımcının hayatında “Altın Yıllar” olarak anılır. Hele hele Stradivaris’un tam da bu yıllarda san Matteo, Amati ve Cremonese keman yapımcılarıyla bir “Keman Yapım Merkezi” kurması ve bu merkeze İngiltere’den Daniel Parker, Fransa’dan Jean-Baptiste Vu Guillaume gibi keman ustalarının da katılması olmuştur. Bu merkez,keman yapımının gelecek 300 yıl içindeki standartlarının belirlenmesine yol açmıştır, ki daha o yıllarda artık Stradavarious marka kemanlar 30-80.000 Sterline satılmaya başlanmıştı…
Stradivarius’un sırrı mı?
Stradivarius, 960 tanesi keman olmak üzere 1.116 enstrüman imal ederek ve arkasında müthiş bir servet bırakarak, 93 yaşında Cremona’da ölmüştür. Bunlardan 650 tanesinin günümüzde de kullanıldığı bilinmektedir. Ünlü yapımcıdan bu yana, başta keman olmak üzere yaylı çalgıların üretim merkezi olan ve önümüzdeki yıllarda da bu özelliği devam edeceği belli olan zengin Cremone halkı ise hayatından memnundur. Ama özellikle enstrüman yapımcıları üzerinde çalışanlar şu soruyu sormaya devam etmektedirler: Stradivarius’un sırrı neydi? Bu kemanları nasıl bir malzeme ve teknik kullanarak yapılmaktaydı? İmalat sürecinin önce Keman Yapım Merkezine bırakılması, oradan özel imalatçılara geçmesi ve yapım tekniğinin yüzyıllardır açığa çıkmamış olması insanları hayrete düşürüyor ve spekülatif veya nadiren de olsa bilimsel tartışmalara yol açıyordu. Neydi bu sır? Bu soruya cevap vermek zor, zira ortada bir sır varsa, verilen cevaplar o sırrı da sır haline getiriyor! Bu konudaki görüşleri, ayrıntıya girmeden şöyle sıralamak mümkün: Çakma imalatlar yapan Vuillaume’ye göre, “kemanları eski ağaçlardan” yapıyordu; Nagryvary’e göre, “seçtiği ağaçları Po nehrine atıyor, ağaçlar nehirden gelirken mantar tutuklarından keman yapımına elverişli hale geliyorlardı!”; Allisnon’a göre “üstün nitelikli bir cila kullanıyordu”; “iki hafif bir kalın olmak üzere üç kat cila atıyordu”; “Renklendirmek için, yağda eriyen bir reçine kullanıyordu”; “ ağacın seçimine dikkat ediyor ve parçalar arasındaki tinsel ilişkiyi çok iyi kullanıyordu” ve benzerleri….
Sonuçta, başta keman olmak üzere güncel yaylı çalgılara kadar gelen bu bilmecenin sahibi Stradivarius’u saygı duyarak anmak gerektiği ortada…
Yorumlar kapalı.