Ülkemiz yazın arşivlerine kazandırılmış bazı kitaplar var ki örneği yoktur, ilk’tir…
İşte bu “İlk” kitaplardan biri de uzun soluklu bir araştırma çalışması sonrasında arşivlerimize armağan edilen “Kıbrıs Limanlarının Dünü, Bugünü ve Stratejik Önemi” adlı kitaptır.
Kaptan, Sn. Enver YETKİLİ tarafından 2013 yılında, büyük boy, 406 sayfa ve zengin bir fotoğraf – harita görsel sunumuyla hazırlanan kitap, kendi türünde bir “İlk Kitap” olarak dikkat çeker.
Sn. YETKİLİ’yi; limanlarımızla ilgili bu muhteşem bilgi, belge ve araştırma kitabına vermiş olduğu büyük emeğinden dolayı kutlar, zihinsel hafızamızı güçlü bir kaynak eserle donattığı için teşekkür ederim.
* * *
Sn. Enver YETKİLİ
Kimdir?
“Kaptan Enver Yetkili, 1945, Baf doğumludur.
İlköğrenim Aşağı Kalkanlı, orta öğrenim Kurtuluş Lisesi ve lise öğrenimini Lefkoşa Türk Lisesi’nde tamamladıktan sonra, 1963 yılında İstanbul Yüksek Denizcilik Okulu’nda öğrenime başlar.
1964-1966 yılları arasında Erenköy’de askeri görevini yaptıktan sonra, 1969 yılında Yüksek Denizcilik Okulu’ndan mezun olmuştur.
1974 Barış Harekâtı’na kadar muhtelif gemilerde çalıştıktan sonra, Eylül 1974’de deniz hizmetine son verip, Mağusa Limanı’nın Kıbrıs Türk Yönetimi altında yeniden faaliyete sokulması çalışmalarına katılmak üzere, Kıbrıs’a döner.
1974-1984 yılları arasında Kılavuz Kaptanlık, 1984-1996 yılları arasında Baş Kılavuz ve Liman Başkanlığı, 1996-2005 yılları arasında Limanlar Dairesi Müdürlüğü görevlerinde bulunur.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin, liman ve denizcilik alanında en üst mevkii olan Limanlar Dairesi Müdürlüğü’nden yaş haddi nedeniyle emekli oldu.
Emekliliği sonrası, ülkemiz üniversitelerinde ve denizcilik üzerine öğretim görevlisi olarak önemli hizmetlerde bulundu.”
Yazarın
Önsözü…
“Gazimağusa Limanı’nda otuz yılı aşkın bir süre üst düzeyde görev yaptıktan sonra, merak saiki ile başladığım bu çalışmada, tarihi süreçte kullanılan liman ve barınakların daha çok fiziki ve ticari durumlarını inceleme gayreti içinde oldum. Ancak araştırmalarım ilerledikçe kendimi, Kıbrıs ve limanlarının jeolojik, topoğrafik, stratejik geçmişi ile karşı karşıya buldum.
Kıbrıs’ın jeolojik, topoğrafik geçmişi ile sahil şeridi günümüzdekinden çok farklı idi. Günümüzde antik Enkomi liman kenti, sahil şeridinden 4 km. içeride bulunmaktadır. Bunu izah edebilmek için, Kıbrıs’ın jeolojik ve topoğrafik formasyonuna bakmak gerekmektedir.
Kıbrıs Adası’nda, 50,000 yıl önceki 4’üncü jeolojik zamanın başlarında, Trodos Dağları ile Beşparmak Dağları arasındaki Ortaova (Mesarya) ile Güzelyurt (Omorfo) ovalarının büyük çoğunluğunun deniz ile kaplanmış olduğu bilinmektedir.
Günümüzdeki Ortaova (Mesarya) ve Güzelyurt (Omorfo) düzlükleri, Kıbrıs’ın topoğrafik formasyonu sürecinde, membaları Trodos ile Beşparmak Dağları etekleri olan ırmakların taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur. Benzer şekilde, Ağrotur Gölü ile Lârnaka Tuz Gölü’nün de derin koylar olduğu ve zamanla karadan ırmak ve sellerin, denizden de akıntıların taşıdığı malzeme ile kapanarak göl haline geldikleri topoğrafik olarak bilinmektedir. Bu jeolojik ve topoğrafik değişiklikler, Kıbrıs liman ve barınaklarının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır.
* * *
(MÖ 4-5)’inci yüzyıllarda hazırlanmış Roma Dönemi’ne ait anonim bir seyir rehber kitabı olan ‘Stadiasmus’ ile yine Roma İmparatorluğu Dönemi’nde (MÖ 64- MS 21) yılları arasında Amasya’da (Amasia) yaşamış olan Strabo’nun hazırlamış olduğu 17 ciltlik ‘Geographica’ olarak bilinen eserinde Kıbrıs Adası ile ilgili yapılan tanımlamalardan elde edilen bilgilere göre 22 adet liman – barınaktan bahsedilebilir.
‘Stadiasmus’ ve ‘Geographica’da bahsedilen bu liman – barınaklardan önce liman – barınak olarak kullanılmış olan ‘Enkomi’ ve ‘Ağrotur’un da eklenmesiyle 24 adet liman – barınaktan bahsedilebilir. Ancak kıyı şeridinde yaşanan sürekli değişiklikler nedeniyle tespit edilemeyen başka liman – barınakların olması da kuvvetle muhtemeldir.
* * *
Tarihi ve stratejik açıdan bakıldığında, limanların Kıbrıs tarihinin şekillenmesinde önemli rol oynadıkları görülmektedir. Örneğin Gazimağusa limanı, Osmanlı kuşatmasında en iyi tahkim edilmiş ve en çok direnen kent olmuştur. Ayrıca Gazimağusa Limanı’nın stratejik önemi, İngilizlerin Kıbrıs’ı kiralamasında önemli rol oynamıştır.
Orta Çağ ile Yeni Çağ’da kullanılan başlıca Kıbrıs limanları olan Gazimağusa, Girne, Larnaka, Limasol ve Baf limanları 1571 yılından 1878 yılına kadar, 300 yılı aşkın süre ile Türk yöneticiler tarafından yönetilmiştir. Ne acıdır ki; Osmanlı arşivlerinin henüz tasnif edilmemiş olmasından dolayı, Türk Liman Reisleri ve bahriyeliler tarafından yönetilmiş olan bu beş adet liman ile ilgili çok az malzeme bulunabilmiştir. Ümit ediyorum ki, Üniversitelerimizin Osmanlı arşivlerinin tasnif edilmesine katkı koymaları halinde diğer konular yanında Kıbrıs limanları ile ilgili bilgilere de ulaşılabilecektir. Osmanlı Dönemi’nde yaşanan en önemli olgu; Gazimağusa Limanı yerine Lârnaka Limanı’nın ana liman olarak kullanılması olmuştur.
* * *
Kıbrıs limanları ile ilgili bulunan malzemeler de daha çok Avrupalı seyyah ve yazarların aktardıklarından ibarettir. 1291 yılında Kudüs, Müslüman güçlerin eline geçtikten sonra, Kıbrıs, 1291-1571 yılları arasında 280 yıl süreyle Avrupa Hıristiyanlarının Doğu Akdeniz’deki en uç noktası olmuştur. 1571 yılında Kıbrıs’ın Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra, Avrupa Hıristiyanları Doğu Akdeniz’deki son kalelerini de yitirmiş oldular. Bu durumdan çok etkilenen Avrupa Hıristiyanları, Kıbrıs’ın önemini halka anlatabilmek için birçok kitap yayınlamış ve Kıbrıs haritası çizmişlerdir.
Resimler, geçmişi en net şekilde yansıtan belgelerdir. Bu nedenle bu eser hazırlanırken resimlere büyük önem verilmiştir. Limanlardaki gelişmeler tarih sırasına göre, eklenen ‘resim galerileriyle’ yansıtılmaya çalışılmıştır. Resim galerilerinde bir çok kaynaktan temin edilen resimler kullanılmıştır. Liman inşaatları ile ilgili daha çok; Anna G. Marangou tarafından Coodes Ltd.’den temin edilen resimler kullanılmıştır. Önemli bir diğer kaynak da Dt. Fehmi Tuncel’in resim arşivi olmuştur.
* * *
Bu eser hazırlanırken, birçok kaynaktan yararlanılmıştır.
Ancak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Limanlar Dairesi arşivi ile Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi kaynakları taranarak hazırlanan limanların, İngiliz Dönemi’ndeki gelişmeleri ile ilgili bölümler çok özeldir. Gazimağusa Limanı’nın, İngiliz Dönemi ile ilgili bölümünde; İngilizlerin 1840’lı yıllardan itibaren Kıbrıs ve özellikle Gazimağusa Limanı ile ilgili yürüttükleri bilgi toplama faaliyetlerinin ilgi ile okunacağı kanaatindeyim.
Bu eser incelendiği zaman, Kıbrıs tarihinin şekillenmesinde limanların stratejik öneminin ne kadar önemli olduğunun ayırdına varılacaktır. Günümüzde Kıbrıs sorunu ile ilgili yaşanan ve Avrupa Birliği’ne de taşınmış olan limanlarla ilgili tartışmalar bu stratejik önemin bir yansımasıdır. Bu nedenle Kıbrıs Türk Toplumu’nun varlığını sürdürebilmesi için limanlara gereken önemi vermesi gerekmektedir.
Bu eserin kritiğini yaparak yardımcı olan, ayrıca yayınlanması için beni cesaretlendiren çok değerli hocamız edebiyatçı yazar Sayın Oğuz Yorgancıoğlu, resim arşivini kullanımımıza tahsis eden Dt. Fehmi Tuncel ile çalışmalarımı sürdürdüğüm günler ve geceler boyunca bana katlanan eşim Şengül Yetkili’ye teşekkürlerimi sunmayı, bir borç bilirim. Saygılarımla, Enver Yetkili, Girne, 2013”
Yorumlar kapalı.